Kho tàng truyện cổ Việt Nam chứa đựng những câu chuyện mang đậm bản sắc dân tộc, ẩn sâu là những bài học đơn giản nhưng lại rất đáng quý. Thuở bé, tôi thường được nghe kể vô vàng câu truyện đầy màu sắc, thú vị; những nhân vật nhỏ bé, tầm thường sẽ trở thành những anh hùng, những người có công với nước nhà. Ấy thế nhưng thứ khiến tôi thích thú nhất là những con vật trong những câu truyện đó, đặc biệt nhất có lẽ là con tù lì là con gì, hay còn được gọi là con cù lần. Nghe kể xong tôi cứ chạy theo bà mà hỏi rằng con tù lì là con gì, bà chẳng nói chẳng rằng chỉ mỉm cười. Con tù lì được biết đến qua tác phẩm mang tên “Chàng ngốc học khôn” .
Con tù lì là con gì ?
Con tù lì được gọi với nhiều tên khác nhau như con cù lần, con cu li, Lorise,… Culi chậm kiếm ăn và có thói quen không giống như họ hàng lớn hơn của nó, cu li chậm chạp. Loài vật này là loài săn mồi ăn đêm , thích tìm kiếm mọi thức ăn trong bóng tối.
Cư dân ở tỉnh Mondulkiri của Campuchia cho Campu culi thích các khu vực phức tạp và rậm rạp của rừng khô khộp , và các quan sát cho thấy chúng thích rừng rụng lá hỗn hợp hơn rừng bán thường xanh. Các cá thể của loài này thường được nhìn thấy cao từ 12 m trong tán cây. Nhà động vật học JL Harrison mô tả những con cu li lùn ví von như chú gấu bông của một đứa trẻ.
Chúng có lớp lông dày từ màu nhạt đến nâu sẫm với mặt dưới màu trắng hoặc xám. Cá thể này có một mẫu độc đáo gồm các đốm màu sáng và tối hơn trên trên mặt của nó, thường bao gồm các vòng tròn quanh mắt và sọc lưng bắt đầu từ trên cùng và tiếp tục xuống phía sau.
Trong suốt mùa đông, các dấu này trở nên nổi bật hơn và thu được các mẹo hoặc “sương giá” màu bạc. Màu này theo mùa được cho là để ngụy trang và bảo vệ động vật, bởi vì trong mùa đông, chúng phải ngồi ở những khu vực tiếp xúc như bụi rậm hoặc trên những cành có tán lá cao hơn. Với trọng lượng khi đến tuổi trưởng thành chưa đến 4 lạng, cu li chậm được đánh giá là loài linh trưởng nhỏ nhất Việt Nam, và cũng thuộc những loài linh trưởng nhỏ nhất trên thế giới. Loài linh trưởng này có nhiều điểm độc đáo khác với các anh em cùng họ như vượn, khỉ. Tuy nhiên, tù lì hay còn được gọi với cái tên Lorise, là một loài có nguy cơ tuyệt chủng trong danh sách các loài linh trưởng không bao gồm vượn cáo.
Sự tích con tù lì
Con tù lì từ lâu đã xuất hiện trong truyện cổ nhân gian Việt. Một trích đoạn trong truyện kể rằng chàng Ngốc thấy vợ ở cữ thì thương, luôn luôn đến bên giường hỏi vợ ăn gì để mua. Hỏi mãi, vợ bực mình, đáp: – “Ăn gì? ăn cái con tù lì”. Có tiền trong tay, chàng háo hức đi tìm con tù lì mà vợ bảo. Đến chợ hỏi thăm khắp nơi nhưng câu trả lời hắn nhận được là những câu mắng chửi khùng điên, sự xua đuổi. Trải qua những trận đòn đau thấu xương vì sự ngốc nghếch của mình, chàng ta vẫn tiếp tục miệt mài đi tìm kiếm con vật mang tên “tù lì”. Chàng ta gặp một người bán mèo trên đường liên tục hỏi anh bán gì. Người ấy bực mình bèn bảo rằng mình bán con tù lì. Chàng ta hò reo, vui mừng liền mua ngay đem về cho vợ con mèo – con tù lì.
Con tù lì được đưa vào cổ tích Việt Nam như một cách bảo vệ và quảng bá động vật rừng Việt Nam. Tạo điều kiện cho các trẻ nhỏ được biết đến chúng từ bé và gợi mở tính tò mò của các trẻ. Vậy đố mọi người biết được nguồn gốc và tổ tiên của loài tù lì – cù lần là ai? Hãy cùng nhau giải đáp câu hỏi này nhé.
Nguồn gốc “con tù lì” ở Việt Nam
Tù lì là một trong ba loài cu li ở Trung Lemur trong suốt lịch sử của nó. Chúng bao gồm tất cả 9 chi và hơn 25 chi được tìm thấy ở nam Sahara – Châu Phi, nam Ấn Độ, Sri Lanka, Đông Nam Á và Đông Ấn.
Lorises có đuôi rất ngắn hoặc ngắn hoàn toàn, đầu và mắt của chúng tròn, với đôi tai nhỏ gần như bị che khuất hoàn toàn bởi lông vũ. Chi trước và chân sau của cu li có cùng chiều dài.
Chúng là loài nguy cấp nhất trong tất cả các loài linh trưởng vượn cáo.Tất cả các loài cu li đều có ngón tay và ngón chân khỏe, và chúng có thể duy trì một bàn tay hoặc mạnh mẽ trong thời gian dài đáng ngạc nhiên. Tuy nhiên với khí hậu của Việt Nam và sự thay đổi của xã hội khiên Tù lì dần trở nên hiếm hoi.
Đời sống sinh hoạt của con tù lì
Con tù lùn, cu li nhỏ, hay cu li chậm còn có tên khoa học là Nycticebus pygmaeus. Chúng là một loài linh trưởng nhỏ độc đáo thuộc phân họ cu li – Lorise chỉ xuất hiện tại các khu rừng nguyên sinh Việt Nam, Lào và Campuchia. Là con vật nhỏ nhắn, hiền lành và đáng yêu, chúng có những đặc tính sau.
Tập tính kiếm ăn
Loài vật này là loài săn mồi về đêm, thích tìm kiếm mọi thức ăn trong bóng tối. Các cá nhân kiếm ăn một mình, và các bà mẹ thậm chí có sân chơi cho trẻ em ở những vị trí an toàn hơn là mang chúng theo khi chúng ra ngoài.
Chúng thích trái cây và thức ăn mềm, nhưng thích chồi non và các bộ phận thực vật khác. Chúng thích trái cây và thức ăn mềm, nhưng thích chồi non và các bộ phận thực vật khác.
Chúng là những tay săn côn trùng lão luyện, thường bắt những con có mùi hăng đặc biệt mà linh dương có thể có được bằng khứu giác nhạy bén.
Hành vi xã hội
Giống như các loài cu li chậm khác, cu li chậm sống về đêm. Mặc dù chúng được coi là những kẻ săn mồi đơn độc, nhưng không hiếm trường hợp con đực trùng một số con cái. Con đực miễn cưỡng chịu đựng sự hiện diện của những con đực khác trên lãnh thổ của chúng.
Loài này hoạt động nhiều hơn vào ban đêm và di chuyển nhanh hơn một số loài khác. Trên thực tế, nghiên cứu cho thấy chúng hầu như di chuyển trong những giờ tối, dừng lại một lúc để ăn.
Sinh sản và bảo tồn
Thói quen sinh sản của cu li lùn rất giống với cu li. Những con cái đều sinh vào ngày 12-18 với một hoặc hai lứa sau khoảng thời gian 188 ngày. Loài cu li lùn đang bị đe dọa bởi sự suy thoái môi trường sống nghiêm trọng trong các khu vực của nó.
Ví dụ, ở Vân Nam, Trung Quốc, độ che phủ đã giảm 42% kể từ giữa những năm 1990, trong khi ở Việt Nam, do chiến tranh, chỉ có 30% độ che phủ còn lại là rừng nguyên sinh. Tác động của việc mất môi trường sống do khai thác gỗ, làm rụng lá và các hoạt động quân sự cộng với việc săn bắt các loài này để làm thực phẩm, gia súc thương mại và cho mục đích y học và sử dụng trong truyền thống của người Khmer Campuchia. Theo IUCN, cu li lùn phổ biến ở tất cả các phạm vi, nhưng không có ước tính dân số.
Đặc trưng của loài tù tì
Nếu được bồi đắp, cá thể có thể phát ra mùi hương nồng nặc để cảnh báo những kẻ săn mồi không tấn công. Nếu những kẻ săn mồi vẫn tồn tại, những con cu li chậm chạp sẽ tiết ra chất độc khi trộn lẫn với nước bọt. Sau đó, nó có thể cắn kẻ thù không đội trời chung.
Mặc dù cơ chế bảo vệ bản thân của tù tì đang còn tiến hành nghiên cứu nhưng các nhà khoa học đã công bố một phần của nghiên cứu về chúng. Nọc độc của loài tù tì ngoài tác dụng chính là bảo vệ chúng khỏi ký sinh trùng, nó còn dùng để phòng vệ chống lại bất kì kẻ thù nào. Phần độc này cấu tạo ở phần trong của cánh tay trước và được tiết ra cùng lúc với mồ hôi. Khi tù tì liếm phải chất độc, nó sẽ theo tuyến nước bọt truyền đi. Nếu không may bị chúng cắn phải thì con mồi sẽ cảm thấy đau đớn toàn thân. Nếu tất cả phòng thủ khác không thành công, con vật có thể ngã xuống đất và bỏ chạy, nhưng đây chỉ là phương án cuối cùng. Đến con người cũng có nguy cơ mất mạng trước nọc độc của nó.
Được phát triển thành từ một tổ tiên chung và có một tổ tiên tương tự.
Thực trạng về số lượng loài tù tì tại Việt Nam
Con tù tì hay con cù là loài động vật rừng đang trong tình trạng nguy cấp, quý hiếm thuộc nhóm IB được công bố theo quy định tại Nghị định 32/ 2006/ NĐ – CP vào ngày 30/03/2006 bởi Chính phủ Việt Nam.
Sở hữu cơ thể nhỏ nhắn và đôi mắt đáng yêu, song tù tì lại là sinh vật bị cấm nuôi nhốt trong nhà. Vì chúng có nọc độc có thể gây tử vong cho con người. Tuy nhiên nhiều người không có ý thức vẫn bất chấp săn bắt và nuôi con vật này trong nhà để làm cảnh.
Để không bị cắn, họ rất tàn nhẫn khi bẻ hết răng dùng để ăn thức ăn của chúng. Hành động này đã bị các nhà khoa học lên án và sẽ khiến cho những con tù lì đó bị chảy máu dẫn đến nhiễm trùng rồi đến chết.
Đó là lý do vì sao loài tù lì này đang nằm trong danh sách “báo động đỏ” của Chính phủ và cần được bảo vệ những con giống cuối cùng đang đứng bên bờ tuyệt chủng.
Nếu yêu thích chúng, mọi người có thể tìm hiểu thông tin về con tù lì để hiểu hơn về đặc điểm cũng như cách sống của chúng. Hoặc có thể tham gia tình nguyện cứu hộ động vật nguy cơ tuyệt chủng để phần nào bảo vệ được chúng. Nên tẩy chay và lên án mạnh mẽ những hành vi săn bắt và nuôi nhốt tù lì trong nhà. Một phần vì môi trường và một phần vì thương xót chúng cũng là sinh vật có ý thức, chúng cũng biết đau như con người.
Bài viết trên đây là một số thông tin thú vị về con tù lì mà chúng tôi đã thu thập, tổng hợp và chọn lọc để gửi đến bạn. Hy vọng qua đây, bạn có thể hiểu và biết thêm về giống loài mang tên đặc biệt mà ta hay thắc mắc thuở bé – Con tù lì là con gì. Bên cạnh đó cũng khuyến khích các bạn tham gia tình nguyện cứu hộ động vật tuyệt chủng. Để bảo vệ những loài đã và đang đứng trên bờ nguy cơ tuyệt chủng. Vì môi trường của chúng ta, vì cuộc sống đa dạng của chúng ta, hãy chung tay hành động bạn nhé.
